Erkən yeniyetməlik nədir?

Uşaqlıqdan böyüklüyə keçiş müddəti yeniyetməlik olaraq adlandırılır. Uşaqların ən sürətli böyüdüyü müddətlərdən biri olan yeniyetməlikdə bədəndə sürətli dəyişimlər meydana gəlir. Bu müddətdə fizioloji dəyişikliklər mümkündür.

Doktorinfo.az xəbər verir ki, yeniyetməlikdə görülən fiziki və hormonal dəyişikliklər, bədənən və duyğusal mənada fərqliliklər yaradır və ortalama üç il davam edir. Yeniyetməlik əlamətlərinin qız uşağında 8, oğlan uşaqlarında da 9 yaşından öncə ortaya çıxması vəziyyətinə erkən yeniyetməlik deyilir.
Yeniyetməlik qızlarda normal şərtlər altında 10 ilə 15 yaş həddində, süd vezilerinin böyüməsi ilə başlayır. Təxminən iki il sonra ilk adət qanaxması görülür. Alt sərhəd həddi 8, üst sərhəd həddi olaraq da 13 yaş bu əlamətləri üçün normal qəbul edilir.

Əgər bir qış uşağında 8 yaşından öncə süd vəzi böyüməsi və ya genital nahiyə ya da qoltuq altı tüklənməsi başlamışsa erkən yeniyetməlik olan bu əlamətlər 13 yaşadək müşahidə edilməyibsə və ya 15 yaşına çatsa da adət görməmişsə gecikmiş yeniyetmelik ola bilər.

Oğlan uşaqlarında isə yeniyetməliyin ilk göstəriciləri 11-13 yaş arasında başlanılır.
Erkən yeniyetməlik üçün sərhəd qızlarda 8, oğlanlarda da 9 yaş olaraq alınması klinik təcrübə və araşdırmalara əsaslanır. Əgər erkən yeniyetməlik beyindəki hipofiz-hipotalamus nahiyəsindən qaynaqlanan hormonlar ilə bağlıdırsa mərkəzi, cinsiyyət hormonları istehsal edən orqanlarla (yumurtalıqlar, böyrək üstü vəzləri və s.) bağlı ətraf və ya yalancı erkən yeniyetməlik olaraq bilinir.

Erkən yeniyetməliyin səbəbləri nələrdir?

Genetik, coğrafi səbəblər, qidalanma, piylənmə və ətraf faktorlara bağlı olaraq ortaya çıxa bilir. Bununla bərabər hipotalamus nahiyəsinin hamartom, gliom kimi xoşxassəli tümörləri ilə hidrosefali, nörofibromatozis kimi mərkəzi sinir sistemi xəstəlikləri də nadir də olsa erkən yeniyetməliyin sebebleri arasında yer ala bilir. Yeniyetməliyin başlama yaşı nə qədər erkəndirsə, altda yatan bir xəstəliyin mövcud olma ehtimalı da o qədər yüksəlir.

Əlamətləri nələrdir?

Həm psixoloji həm fiziki cəhətdən olduqca vacib bir dövrdür. Gec yeniyetməlik əlamətləri qız və kişi uşaqların 12 ilə 13 yaşın üzərində olduğu zaman bu vəziyyət gec yeniyetməlik olaraq görülür.

Əlamətlər qız uşaqlarında adətən 8, oğlan uşaqlarında isə 9 yaşından öncə görülür. Erkən yeniyetməlik əlamətləri adətən piylənmə ilə bağlı görülə bilir. Erkən inkişaf qız uşaqlarında süd vəzisinin böyüməsi, tüklənmə və reql zamanının 8 yaşın altında görülməsidir.

Oğlanlarda isə cinsi orqaninin böyüməsiylə yeniyetməlik zamanına giriş başlamaqdadır və vəziyyətində mütəxəssis bir həkim tərəfindən mütləq müayinə edilməlidir.

Erkən yeniyetməliklə birlikdə uşaqların sümük və çəki inkişafında olduqca sürətli bir artış gözlənilir.

Bu vəziyyət uşaqlar öz yaşıdlarına görə daha sürətli boy atma ya da çəki kimi vəziyyətlərlə qarşı-qarşıya qaldıqları üçün psixolojik cehetden özünü narahat hiss etmələrinə səbəb ola bilir.

Şahanə Quliyeva